Heddiw, mae Ymchwiliad Covid-19 y DU wedi cyhoeddi ymchwil arloesol ar ôl clywed yn uniongyrchol gan 600 o blant a phobl ifanc rhwng 9-22 oed, gan ddatgelu llu o ffyrdd dwys, gofidus ac a newidiodd eu bywydau yr effeithiodd y pandemig arnynt.
Cyhoeddir yr adroddiad, cynnyrch yr ymarfer ymchwil mwyaf erioed dan arweiniad cyfweliadau â phlant gan ymchwiliad cyhoeddus yn y DU, cyn pedair wythnos o wrandawiadau cyhoeddus ar gyfer ymchwiliad Modiwl 8 yr Ymchwiliad sy'n dechrau ddydd Llun 29 Medi 2025. Modiwl 8 ymchwiliad a fydd yn dechrau ddydd Llun 29 Medi 2025.
Tystiolaethau cannoedd o blant a phobl ifanc a gofnodwyd yn y newydd sbon Lleisiau Plant a Phobl Ifanc Mae tystiolaethau cannoedd o blant a phobl ifanc a gasglwyd yn adroddiad ymchwil newydd sbon Lleisiau Plant a Phobl Ifanc yn datgelu sut y cafodd y pandemig effaith ddofn a pharhaol ar eu bywydau. Mae llawer yn disgrifio canlyniadau dinistriol salwch a chyfnodau o gyfyngiadau symud yn ogystal â datgelu enghreifftiau rhyfeddol o wydnwch.
Mae'r Ymchwiliad wedi galluogi 600 o blant a phobl ifanc i rannu eu profiadau o fyw drwy'r pandemig. Roedd y cyfranogwyr, sydd bellach rhwng 9 a 22 oed, rhwng 5 a 18 oed yn ystod y cyfnod unigryw hwnnw. Roedd llawer yn cofio byw trwy "gyfnod gwag" o gyfyngiadau symud, pan ddiflannodd arferion arferol a cherrig milltir hanfodol pobl ifanc. Disgrifiodd eraill eu bod yn cario "pwysau cyfrifoldeb" wrth iddynt ymgymryd â rolau a chyfrifoldebau gofalu hynod heriol yn eu cartrefi.
Mae profiadau eraill yn cynnwys:
- Roedd rhai wedi profi dadlau ag aelodau o'r teulu neu wedi gweld tensiwn rhwng oedolion, oedd yn golygu nad oedd y cartref yn lle diogel na chefnogol i fod wedi'i gyfyngu iddo yn ystod y cyfyngiadau symud
- Roedd mynediad cyfyngedig at ddyfeisiau a lle i weithio gartref yn gwneud dysgu pandemig yn arbennig o heriol
- Siaradodd rhai am rwystredigaeth neu ddicter wrth golli cerrig milltir fel diwedd yr ysgol gynradd neu ddathliadau ar ôl arholiadau
- Roedd eraill yn cofio eu profiadau o ganslo arholiadau, gan gynnwys rhwystredigaethau ynghylch y graddau a ddyfarnwyd iddynt - mae'r ymchwil yn cynnwys achosion lle roedd pobl ifanc yn teimlo'n llai abl neu'n llai tueddol o fynd i'r brifysgol
- Datblygodd pobl ifanc oedran ysgol uwchradd bryderon ynghylch delwedd y corff a'i ymddangosiad, gyda rhai yn defnyddio gwasanaethau iechyd meddwl am y tro cyntaf
- Disgrifiodd plant ag anableddau corfforol a'r rhai â chyflyrau iechyd deimladau o ansicrwydd, ofn a phryder ynghylch dal Covid-19 a'i oblygiadau difrifol, yn enwedig o ran dychwelyd i amgylcheddau ysgol a choleg lle roeddent yn teimlo'n agored i niwed
- Roedd y rhai a gollodd eu bywydau yn ystod y pandemig yn wynebu anawsterau pan oedd cyfyngiadau’n atal gweld anwyliaid cyn marwolaeth neu alaru’n normal
Er bod llawer o blant a phobl ifanc wedi wynebu heriau sylweddol, roedd yr ymchwil hefyd yn cofnodi gwydnwch, profiadau cadarnhaol a phethau a'u helpodd i ymdopi yn ystod y pandemig gan gynnwys:
- Disgrifiodd y plant sut y gwnaeth ffrindiau, teulu a chymunedau ehangach eu helpu drwy'r pandemig, gyda sgyrsiau dibynadwy yn darparu cymorth amhrisiadwy yn ystod yr anawsterau
- Disgrifiodd plant eu bod yn amddiffyn eu llesiant yn ymwybodol trwy wneud gweithgareddau cadarnhaol fel cael awyr iach, ymarfer corff, treulio amser gydag anifeiliaid anwes, neu adloniant dihangol.
- Roedd gallu gwneud gweithgareddau gwerthfawr yn helpu plant i ymdopi â diflastod a theimlo'n frwdfrydig, gan gynnwys datblygu sgiliau a darganfod angerddau newydd
Bydd yr adroddiad ymchwil yn llywio ymchwiliad Modiwl 8 y Cadeirydd, y Farwnes Heather Hallett, yn uniongyrchol, gan lunio ei hadroddiad a'i hargymhellion i alluogi'r DU i fod wedi paroatoi yn well ar gyfer pandemig yn y dyfodol ac i amddiffyn y bobl ifanc hyn yn ogystal â chenedlaethau'r dyfodol. yn ogystal â chenedlaethau'r dyfodol.
“Mae prosiect Lleisiau Plant a Phobl Ifanc yn nodi carreg filltir bwysig i Ymchwiliad Covid-19 y DU. Trwy wrando ar gannoedd o blant a phobl ifanc o wahanol rannau o'r DU, rydym wedi datgelu'r amrywiad enfawr yn y profiadau y gwanaethant fyw drwyddynt. Er bod rhai pobl ifanc yn wynebu anawsterau â'u hiechyd meddwl, eu haddysg a'u bywyd cartref, dywedodd llawer wrthym hefyd am yr agweddau cadarnhaol o dreulio mwy o amser o safon gyda'r teulu neu ddysgu sgiliau newydd. Nid oedd un profiad plentyndod 'nodweddiadol' o'r pandemig. “Mae clywed a dysgu gan blant a phobl ifanc yn amhrisiadwy i waith yr Ymchwiliad hwn. Bydd yr ymchwil hwn yn helpu i lywio ein gwrandawiadau cyhoeddus wrth i ni archwilio effaith y pandemig ar addysg, iechyd, llesiant a datblygiad. Bydd y canfyddiadau’n helpu’r Cadeirydd i ddod i gasgliadau a gwneud argymhellion ynghylch sut y gall y DU baratoi a diogelu cenedlaethau’r dyfodol yn well. “Mae’r Ymchwiliad yn hynod ddiolchgar i’r holl blant a phobl ifanc a rannodd eu profiadau â’n hymchwilwyr, gan helpu i sicrhau bod straeon pandemig eu cenhedlaeth wrth wraidd yr ymchwiliad hwn. Mae'n rhaid clywed eu lleisiau.” Kate Eisenstein, Dirprwy Ysgrifennydd yr Ymchwiliad
Mae clywed a dysgu gan blant a phobl ifanc yn amhrisiadwy i waith yr Ymchwiliad hwn. Bydd yr ymchwil hwn yn helpu i lywio ein gwrandawiadau cyhoeddus wrth i ni archwilio effaith y pandemig ar addysg, iechyd, lles a datblygiad. Bydd y canfyddiadau yn helpu'r Cadeirydd i ddod i gasgliadau a gwneud argymhellion ynghylch sut y gall y DU baratoi a diogelu cenedlaethau'r dyfodol yn well.
Mae'r Ymchwiliad yn hynod ddiolchgar i'r holl blant a phobl ifanc a rannodd eu profiadau gyda'n hymchwilwyr, gan helpu i sicrhau bod straeon pandemig eu cenhedlaeth wrth wraidd yr ymchwiliad hwn. Rhaid clywed eu lleisiau.
Mae'r ymchwil newydd yn adrodd sut y profodd plant a phobl ifanc gyfyngiadau'r cyfnod clo. Er bod rhai wedi canfod eiliadau o agosatrwydd â theulu a ffrindiau, roedd eraill yn wynebu amgylchiadau newydd ac anodd fel tensiynau cynyddol gartref, addysg wedi'i amharu, a heriau â'u hiechyd corfforol a meddyliol:
|
“Roedden ni’n byw mewn fflat uchel iawn… roedd yn eithaf heriol oherwydd doedd gennym ni ddim bwyd ffres “Roedden ni’n byw mewn fflat uchel iawn... roedd yn eithaf heriol oherwydd doedd gennym ni ddim awyr iach. Os oedd eisiau awyr iach arnon ni, bydden ni’n rhoi ein pennau allan o ffenestr ac yn anadlu i mewn... doedd e ddim yn braf... peidio â chael gardd.”
(13 oed)
“Roedd hynny’n anodd iawn cael fy mam, fy modryb, fy ewythr; roedd fy mrawd yno
yn ogystal â fy nghefnder. Felly roedd yn lle llawn iawn. Roedd hefyd yn flinedig iawn yn emosiynol gyda math o bethau teuluol. Felly fe wnes i ddatblygu gorbryder yn y diwedd... Roeddwn i'n drist iawn llawer o'r amser ... Gwneud yn siŵr bod yr ystafell roedden ni'n ei rhannu yn lân, gwneud yn siŵr nad oedden ni'n dadlau. Roedd hi jyst, fel – roeddwn i wedi arfer â hynny cyn Covid ond o leiaf cyn Covid roeddwn i'n gallu gadael y tŷ ychydig. Yn ystod Covid, allwn i ddim gadael o gwbl.”
(19 oed) “Roedd hynny’n anodd iawn cael fy mam, fy modryb, fy ewythr; roedd fy mrawd yno hefyd a fy nghefnder. Felly roedd yn lle prysur iawn. Roedd hefyd yn emosiynol iawn, fel yn blino gyda phethau teuluol fel petawn i'n datblygu pryder yn y diwedd… roeddwn i yn drist iawn llawer o'r amser… Gwneud yn siŵr, fel, bod yr ystafell roedden ni'n ei rhannu yn lân, gwneud yn siŵr nad oedden ni'n dadlau. Roedd hi jyst, fel – roeddwn i wedi arfer â hynny cyn Covid ond o leiaf cyn Covid gallwn i adael y tŷ ychydig bach. Yn ystod Covid allwn i ddim gadael o gwbl.” |
Mae rhai plant a phobl ifanc yn disgrifio sut y gwnaethon nhw ymgymryd â chyfrifoldebau gofalu newydd neu gynyddol, gyda rhai yn canfod eu hunain yn cynorthwyo aelodau teulu oedd yn agored i niwed mewn ffyrdd nad oeddent erioed wedi’u profi o’r blaen:
|
“Gwneuthum lawer mwy o ofalu nag a wnes i o’r blaen yn ystod y pandemig… Roedd yn rhaid i mi ofalu am [fy “Gwnes i lawer mwy o ofalu nag a wnes i o’r blaen yn ystod y pandemig... Roedd rhaid i mi ofalu am [fy mrawd] llawer mwy a dal ati i gadw ei sylw a phopeth. Roedd yn braf oherwydd cefais dreulio amser gydag ef, ond roedd hefyd yn flinedig iawn.”
(14 oed)
“O fod yn un o’r bobl iau yn y tŷ, roedd yn rhaid i mi gamu ymlaen nawr bod fy rhieni yn analluog... Doedd dim lle na dim amser na dim gallu gwirioneddol i alaru yn unrhyw un o'r ffyrdd roeddwn i wedi'u gwneud o'r blaen.”
(20 oed) “Gan fod yn un o’r bobl iau yn y tŷ, roedd yn rhaid i mi gamu ymlaen nawr fy ddau roedd rhieni braidd yn analluog… Doedd dim lle nac amser nac unrhyw allu gwirioneddol i alaru yn unrhyw un o’r ffyrdd roeddwn i wedi’u gwneud o’r blaen.” |
Mae plant a phobl ifanc yn disgrifio profiadau amrywiol o sut y lluniodd y pandemig eu cyfeillgarwch a'u perthnasoedd:
|
“Doedd gen i ddim ffôn bryd hynny, felly roedd hi’n anodd iawn cyfathrebu â ffrindiau... Dw i'n meddwl bod [y pandemig] wedi bod yn eithaf mawr ac yn ddylanwadol arna i oherwydd nad oeddwn i wir yn gallu siarad na chyfathrebu â phobl... Doeddwn i ddim yn gallu mynd i'r ysgol, felly roeddwn i wedi fy nghaethiwo'n fawr yn y tŷ... Roedd tensiynau’n parhau i gronni ac roedd bod yn sownd gyda [fy ngofalwyr maeth] yn ei gwneud hi’n llawer gwaeth oherwydd doeddwn i ddim yn gallu eu hosgoi nhw na beth bynnag. Felly nid oedd bod yno drwy'r amser yn beth da.”
(17 oed)
“Rwy’n credu ei fod wedi gwneud i mi werthfawrogi bod gartref yn fwy a mwynhau amser
gartref gyda fy rhieni yn bendant. Gwneud pethau syml. Ddim bob amser yn brysur.”
(16 oed) “Dw i’n meddwl ei fod wedi gwneud i mi werthfawrogi mwy ar fod gartref a mwynhau amser gartref gyda fy rhieni. Gwneud pethau syml. Peidio â bod yn brysur drwy’r amser.” |
Mae llawer o blant a phobl ifanc yn disgrifio sut y daeth llacio cyfyngiadau â heriau annisgwyl, gyda rhai yn adrodd am yr anawsterau wrth addasu i fywyd y tu allan i'w cartrefi a rhai yn dal i fod ag angen cymryd mwy o ragofalon i aros yn ddiogel:
|
“Peidio â gadael y tŷ... ac yna gorfod ceisio dod i arfer â bod allan yn gyhoeddus eto,
a mynd i'r ysgol... yn bendant wedi cyfrannu at, fel, fy ngorbryder yn llawer gwaeth.”
(17 oed)
“Pan ddaethom allan o’r [cyfyngiadau symud] ond bryd hynny roedd disgwyl i ni o hyd amddiffyn ein hunain... tra bod pawb arall allan ac yn gwneud pethau, roedden nhw'n ymddangos wedi anghofio am bobl oedd yn hunanwarchod, yn enwedig os nad oeddent yn hen bobl.”
(15 oed) a mynd i'r ysgol… yn bendant wedi cyfrannu at, fel, fy mhryder yn llawer gwaeth.” “Pan ddaethom allan o [y cyfnod clo] ond yna roedd disgwyl i ni o hyd amddiffyn ein hunain… tra roedd pawb arall allan ac yn gwneud pethau, roedden nhw'n ymddangos wedi anghofio am bobl oedd yn gwarchod eu hunain, yn enwedig os nad oeddent fel hen bobl.” |
Mae plant a phobl ifanc yn esbonio sut y newidiodd y pandemig eu profiad ysgol a'u dysgu:
|
“Rwy'n dysgu orau pan fydd gen i beth corfforol o'm blaen y gallaf weld rhywun yn ei wneud, "Rwy'n dysgu orau pan fydd gen i beth corfforol o'm blaen y gallaf weld rhywun yn ei wneud,felly, roedd gorfod eistedd gartref yn ceisio dysgu'r holl wybodaeth newydd sbon hon am yr holl bynciau hyn sy'n newydd i mi ... heb allu gweld unrhyw un yn ei gwneud yn anodd iawn."
(16 oed)
"Roedd yn well gen i gartref oherwydd yn yr ystafell ddosbarth mae hi braidd, ddim yn gyfyng, ond mae llawer o blant eraill yno... [gartref] gallech chi fynd i'ch lle eich hun a gallech chi gael mwy o seibiannau, oherwydd [yn yr ysgol] allwch chi ddim cymryd y cyfan i mewn ac yna, mae'n fel, o, gadewch i ni symud i'r wers nesaf nawr, mewn dwy eiliad... Gartref roedd yn well... oherwydd wedyn dydy e ddim i gyd wedi'i gymysgu yn eich ymennydd, yr holl bethau, fel y cyfan ohono ar unwaith. Ond pan fyddwch chi gartref, yna... gall eich pen ei gymryd i mewn, ie.”
(11 oed) pynciau sy'n newydd i mi ... heb allu gweld unrhyw un yn ei wneud roedd yn anodd iawn.” “Roeddwn i’n ei ffafrio gartref oherwydd yn yr ystafell ddosbarth mae hi braidd yn gyfyng, ddim yn gyfyng, ond mae yna fel llawer o blant eraill yno… [gartref] gallech chi fynd i'ch lle eich hun a gallech chi, gallech chi, gallech chi gael mwy o seibiannau, oherwydd [yn yr ysgol] allwch chi ddim cymerwch y cyfan i mewn ac yna, mae fel, o, gadewch i ni symud i'r wers nesaf nawr, fel mewn dau eiliadau… Gartref roedd yn well… oherwydd wedyn dydy popeth ddim wedi’i gymysgu yn eich ymennydd, y cyfan y pethau, fel y cyfan ar unwaith. Ond pan fyddwch chi gartref, yna… gall eich pen ei gymryd i mewn, ie.” |
Bydd yr ymchwil hwn yn darparu tystiolaeth hanfodol ar gyfer gwrandawiadau cyhoeddus Modiwl 8. Bydd y gwrandawiadau'n archwilio sut yr effeithiodd y pandemig ar blant a phobl ifanc ag anableddau neu gyflyrau iechyd eraill, gan gynnwys y rhai ag anghenion addysgol arbennig, anableddau corfforol a'r rhai sy'n byw â chyflyrau covid ôl-feirysol, gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i Covid Hir.
Mae Modiwl 8 yn archwilio effaith y pandemig ar blant a phobl ifanc ledled Lloegr, Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ochr yn ochr ag adroddiadau arbenigol a chlywed gan dystion a wnaeth benderfyniadau allweddol, gan gynnwys cyn-weinidogion a swyddogion y Llywodraeth, gofynnodd y Cadeirydd am ddau ddarn gwahanol o dystiolaeth i roi darlun cyflawn o brofiadau; ymchwil Lleisiau Plant a Phobl Ifanc a Chofnod Modiwl 8 Mae Pob Stori o Bwys.
Trwy Mae Pob Stori o Bwys, bydd yr Ymchwiliad hefyd yn clywed safbwyntiau plant a phobl ifanc sydd bellach dros 18 oed ond a oedd o dan 18 oed yn ystod y pandemig, y rhai a oedd rhwng 18 a 25 oed ac oedolion a oedd yn gofalu am blant a phobl ifanc neu’n gweithio’n broffesiynol gyda nhw ar y pryd.
Ynglŷn â'r ymchwil
Defnyddiodd yr ymchwil ddull a oedd yn ystyriol o drawma, gyda gweithdrefnau diogelu helaeth ar waith i sicrhau profiad diogel a chefnogol i bob plentyn a pherson ifanc a oedd yn cymryd rhan. Cynlluniwyd cyfweliadau i gael eu harwain gan gyfranogwyr ar draws sampl a oedd yn adlewyrchu demograffeg y DU yn fras, ochr yn ochr â grwpiau wedi'u targedu o'r rheini yr effeithiwyd arnynt yn arbennig gan y pandemig.
"Mae'n hanfodol fod profiadau plant a phobl ifanc, yn enwedig y rhai sy'n dioddef o Covid Hir, yn cael eu clywed, eu parchu, a'u cymryd o ddifrif. Mae'r adroddiad hwn yn adlewyrchu amrediad eang o leisiau ac yn cynnig mewnwelediad gwerthfawr ar sut mae'r pandemig wedi effeithio ar fywydau ifanc. Gobeithiwn y bydd yn helpu i sicrhau bod iechyd a lles hirdymor plant a phobl ifanc yn cael eu cydnabod a'u blaenoriaethu'n llawn mewn polisi a chynllunio yn y dyfodol - a bod eu profiad bywyd yn cael ei gynnwys yn ystyrlon wrth lunio'r ymatebion hynny." Sammie McFarland, Sylfaenydd a Phrif Swyddog Gweithredol, Long Covid Kids
"Dioddefodd babanod, plant a phobl ifanc yn fawr yn ystod y pandemig, nid yn unig o'r feirws, ond o'r penderfyniadau a wnaed o'i gwmpas. O wardiau mamolaeth i ystafelloedd dosbarth gwag a meysydd chwarae dan glo, cafodd eu bydoedd eu troi wyneb i waered. Y rhai mwyaf agored i niwed oedd yn ei deimlo'n anoddaf. Mae eu lleisiau wedi bod yn bwysig erioed ond nid ydyn nhw wedi cael eu clywed bob amser. Mae'n rhaid i'r Ymchwiliad eu clywed nawr, er mwyn i ni ddysgu o gamgymeriadau'r gorffennol, ac na fyddant yn cael eu hailadrodd byth" Becca Lyon, Pennaeth Lloegr / San Steffan, Achub y Plant y DU
Mae'r Ymchwiliad yn gweithio gyda llawer o grwpiau a sefydliadau ac mae'n hynod ddiolchgar am eu cymorth naill ai wrth ymgynghori ar gynllun yr ymchwil neu wrth ein helpu i gysylltu â phlant a phobl ifanc maen nhw'n gweithio gyda nhw. Hoffent gydnabod y canlynol am eu cyfraniad amhrisiadwy at yr ymchwil hwn. Maen nhw'n cynnwys:
- Achub y Plant
- Just for Kids Law, gan gynnwys Cynghrair Hawliau Plant Lloegr
- Coram Voice
- Cynghrair dros Gyfiawnder Ieuenctid
- Ieuenctid y DU
- YoungMinds
- PIMS-Hwb
- Plant hir Covid
- Clinically Vulnerable Families
- Erthygl 39
- Arweinwyr wedi'u Datgloi